Οι πρόσκοποι στα συσσίτια της κατοχής

του Μελέτη Ζαχαράκη

Aπό τις πρώτες ημέρες της γερμανικής κατοχής υπήρξε πρόβλημα έλλειψης τροφίμων. Ο λιμός γίνονταν ολοένα εντονότερος με δεκάδες ανθρώπους να χάνουν καθημερινά τη ζωή τους. Κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες η Εκκλησία της Ελλάδος ζήτησε από την κατοχική κυβέρνηση την δημιουργία ανεξάρτητου φορέα για την πλήρη ευθύνη της κοινωνικής πολιτικής σε όλη την χώρα. Έτσι τον Νοέμβριο του 1941 ιδρύθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Χριστιανικής Αλληλεγγύης (ΕΟΧΑ),με κέντρο δράσης του κάθε ενορία [1].

Στις περισσότερες μεγάλες πόλεις της Ελλάδας ιδρύθηκαν παραρτήματα του Ε.Ο.Χ.Α., τα οποία είχαν υπεύθυνο τον κάθε τοπικό Μητροπολίτη. Ο κύριος σκοπός του φορέα ήταν η ορθολογική κατανομή της επισιτιστικής βοήθειας μέσω δωρεών και τον φορτίων του Ερυθρού Σταυρού και η οργάνωση καθημερινών συσσιτίων [2].

Ο Οργανισμός στελεχώθηκε αρχικά με τα παιδιά των κατηχητικών σχολείων. Πολύ γρήγορα όμως, απαιτήθηκε επιπλέον δυναμικό, κυρίως πρόσωπα με εμπειρία στη κοινωνική δράση. Γι΄ αυτό κάθε Εστία του Ε.Ο.Χ.Α. προσέλκυσε παρέες παιδιών που προέρχονταν από τις άλλοτε προσκοπικές– οδηγικές ομάδες ή τα διάφορα αθλητικά σωματεία[3]. Κυρίως όμως ζητήθηκε από ενήλικα στελέχη των προπολεμικών νεανικών οργανώσεων να στελεχώσουν σημαντικές θέσεις του Ε.Ο.Χ.Α., καθότι είχαν γνώση στη διαχείριση εθελοντών και κυρίως στις κοινωνικές δράσεις.

Αρχικά το πρόγραμμα σίτισης των ανηλίκων περιελάμβανε απλά διανομή φαγητού σε ένα κοινό τραπέζι. Στην πορεία όμως, η εμπειρία των προσκόπων και οδηγών έδωσε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα στα εξωσχολικά συσσίτια, που περιελάμβανε και την καθημερινή παιδαγωγική διάσταση του κοινού φαγητού.

Φωτογραφία 1,2: Πρόσκοποι βοηθούν στα εξωσχολικά συσσίτια του Ε.Ο.Χ.Α. στην Πλάκα

Ο πρώην Γενικός Διευθυντής της Χ.Α.Ν. Α. Πολύτιμος προτρέπει την εισαγωγή στο πρόγραμμα συσσιτίων θεατρικών έργων αλλά και τραγουδιών που συγκινούν και ψυχαγωγούν τα παιδιά. Η πρώην έφορος του Σ.Ε.Ο. Α. Κουρμούλη – Καλοτύχου τονίζει την στόχευση των εξωσχολικών συσσιτίων στην βοήθεια προς τα παιδιά, ώστε να επηρεαστούν όσο γίνεται ορθότερα ηθικά και πνευματικά, μακριά όμως από διδακτικές απαιτήσεις και στείρες γνώσεις.

Στην πραγματικότητα το καθημερινό εξωσχολικό συσσίτιο μεταλλάχθηκε σε μια κεκαλυμμένη προσκοπική δράση. Τα παιδιά είχαν βάσει προγράμματος αρμοδιότητες στην προετοιμασία και την διανομή του φαγητού. Στη συνέχεια, σαν μια άλλη ενωμοτία, έτρωγαν όλοι μαζί. Στο τέλος η συντροφιά ζεσταίνονταν με τραγούδια και σκετς. Κάποιες φορές το πρόγραμμα  περιλάμβανε μικρές χειροτεχνίες, αυτοσχέδιο θέατρο σκιών αλλά και άκουσμα διδακτικών ιστοριών με επίκεντρο την ελληνική ιστορία. Τις Κυριακές, μετά την Θεία Λειτουργία, τα παιδιά των Εξωσχολικών Εστιών του ΕΟΧΑ έκαναν μικρές εκδρομές, όπου λάμβαναν εκεί το συσσίτιό τους.

Η πρώτη εξωσχολική εστία [4] ιδρύθηκε στην Αθήνα και στεγάστηκε επί της οδού Αναγνωστοπούλου & Βουκουρεστίου. Ουσιαστικά αποτελούνταν από τον «πυρήνα» της πρώην 7^ης Ομάδας Αθηνών. Από αναφορά του άλλοτε αρχηγού της Ι. Δουκάκη μαθαίνουμε ότι την πρώτη ημέρα του προγράμματος ήταν παρόντες ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και ο Πρόεδρος του Ελβετικού Ερυθρού Σταυρού D. Fisher. Η ικανοποίηση τούς από την πρώτη πιλοτική λειτουργία ήταν μεγάλη και για αυτό αποφασίστηκε η γρήγορη λειτουργία επιπλέον εστιών σε όλη την πρωτεύουσα.

Οι περισσότερες Εστίες του Ε.Ο.Χ.Α. έγιναν οι χώροι για νέες δράσεις των διαλυμένων προσκοπικών ομάδων. Στην πραγματικότητα, η ιδιότυπη «ελευθερία» που έχαιρε ο ΕΟΧΑ, αφού αποτελούσε φορέα της ορθόδοξης εκκλησίας, δημιουργούσε ένα μοναδικό περιβάλλον για συναναστροφή και κουβέντα των νέων μακριά από απαγορεύσεις και τον έλεγχο του κατακτητή. Οι προπολεμικοί λοιπόν εθελοντές (πρόσκοποι, οδηγοί) έγιναν αυτοί που συντάχθηκαν πρόθυμα στο κοινωνικό έργο του ΕΟΧΑ. Με μόνη διαφορά ότι πλέον δεν είχαν ειδικές στολές και ιδιαίτερα γνωρίσματα, παρά μόνο την θέληση για αλληλεγγύη και συστράτευση για έναν κοινό σκοπό.

Φωτογραφία 3: Πλάνο καθημερινού προγράμματος για εξωσχολική εστία του ΕΟΧΑ στον Κολωνό που περιλαμβάνει τραγούδια και σκετς.

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο αρχηγός Γ. Πολίτης, η δράση της 17^ης Ομάδας Αθηνών πραγματοποιούνταν από το 1942 με «τον καμουφλαρισμένο τίτλο της επιτροπής συσσιτίων ΕΟΧΑ Πλάκας». Με αυτόν τον τρόπο συνεχίστηκε πολύπλευρα η προσκοπική δουλειά με μόνο σκοπό την«κοινωνική εξυπηρέτηση». Ο Αγγ. Καστριώτης, ιδρυτικό μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης «Αγωνιζόμενη Ελλάς», προσθέτει και ακόμα μια παράμετρο. Οι προσκοπικές αρχές και αξίες ήταν αυτές που έδωσαν σε πολλούς νέους να αναπτύξουν μια πατριωτική στάση που στηρίζονταν αρχικά στην προσφορά προς τον καθένα.  Αυτή η στάση ζωής οδήγησε άλλους πολύ και άλλους λιγότερο να μυηθούν σε δράσεις αντίστασης μέσα από το προκάλυμμα της εθελοντικής προσφοράς στα συσσίτια του Ε.Ο.Χ.Α [5].  

Οι Έλληνες Πρόσκοποι κατά τη διάρκεια της κατοχής δεν έπαψαν λοιπόν να τηρούν την υπόσχεσή τους. Προσπαθούσαν οργανωμένα κάθε μέρα για το φαγητό που θα έτρωγε ο διπλανός τους, και βοηθούσαν κάθε άνθρωπο που είχε ανάγκη μέσα από τις δομές του Ε.Ο.Χ.Α. Αυτή η προσφορά δεν έσωσε απλά εκατοντάδες ανθρώπους από την πείνα. Διότι πολύ περισσότερο το (Προσκοπικό) Πρόγραμμα που αναπτύχθηκε μέσα στα εξωσχολικά συσσίτια κράτησε σε εφήβους και νέους ζωντανή την φλόγα της ελπίδας.