Αφιέρωμα στην επέτειο του Αϊδινίου 2022 - 100 χρόνια από τις μέρες της καταστροφής στη Μικρά Ασία.

Αφιέρωμα στην επέτειο του Αϊδινίου 2022 - 100 χρόνια από τις μέρες της καταστροφής στη Μικρά Ασία.

Η μνήμη των πεσόντων προσκόπων στο Αϊδίνι τον Ιούνιο τον 1919 και ο εορτασμός των 100 χρόνων από τις ημέρες της τραγωδίας στη Μικρά Ασία, μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε μια τραγική στιγμή της προσκοπικής μας ιστορίας, με θύματα τους Έλληνες Προσκόπους των Σωκίων, μέσα από ένα μικρό αφιέρωμα.

ΣΩΚΙΑ

Τα Σώκια βρισκόταν στα δεξιά του Μαιάνδρου ποταμού, στις ακτές του κόλπου της Εφέσου και υπάγονταν διοικητικά στο νομό Σμύρνης. Με την αποβίβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη, οι περίπου 8.000 Έλληνες κάτοικοι της πόλης περίμεναν με λαχτάρα την απελευθέρωσή τους. Οργάνωσαν δε, και συλλόγους με σκοπό την ψυχολογική ενθάρρυνση και την καλλιέργεια του εθνικού φρονήματος. Αυτός ήταν ο λόγος που βρήκε πρόσφορο έδαφος η ίδρυση προσκοπικής ομάδας. Αρχηγός της ανέλαβε ο εκκλησιαστικός επίτροπος Χρήστος Χρηστίδης, ο οποίος προέβη και στις απαραίτητες ενέργειες, για να ιδρυθεί και προσκοπική μπάντα.

Πανοραμική άποψη της πόλης Σώκια κατά την περίοδο της μικρασιατικής εκστρατείας. (Η φωτογραφία είναι ευγενική παραχώρηση του Πολεμικού Μουσείου)

Πρωταρχικό όμως μέλημα της Ομάδας ήταν να είναι εκπαιδευμένοι. Με κύριο μέλημα όσων συμμετείχαν σε αυτή να φανούν χρήσιμοι στα Ελληνικά στρατεύματα είτε ως οδηγοί στην περιοχή, ταχυδρόμοι, γραφείς, τραυματιοφορείς, αλλά και σε άλλες βοηθητικές εργασίες. Στα Σώκια, σημαντική στην ανάπτυξη του προσκοπισμού υπήρξε η συμβολή του ιερέα Δημήτρη Οικονόμου, ο οποίος με τα πατριωτικά του κηρύγματα προέτρεπε τους νέους να ενταχθούν στον προσκοπισμό.

Τον Μάιο του 1919, τα Σώκια καταλαμβάνονται από τους Ιταλούς και μένουν υπό την κυριαρχία τους έως τον Απρίλιο του 1922. Τη Μεγάλη Παρασκευή του 1921, ενώ ψαλλόταν ο Επιτάφιος, οι Τούρκοι συλλαμβάνουν πολλούς χριστιανούς, μεταξύ των οποίων και νεαρούς Προσκόπους, τους οποίους καταδικάζουν και φυλακίζουν ως κοινούς εγκληματίες. Παρά τις συνεχείς παρακλήσεις των γονέων τους προς τον Ιταλό Διοικητή για μεσολάβηση και απελευθέρωσή τους, οι Πρόσκοποι παρέμεναν φυλακισμένοι. Τα μεσάνυχτα της 8ης προς 9η Απριλίου τους οδηγούν αλυσοδεμένους στα γύρω βουνά, όπου υπήρχαν κρησφύγετα ανταρτών. Σε όλη τη διαδρομή οι Τούρκοι προβαίνουν σε ξυλοδαρμούς, στερήσεις και άλλα μαρτύρια.

Η αποτρόπαια αυτή πράξη γίνεται πρώτη είδηση στις εφημερίδες των Αθηνών και της  Θεσσαλονίκης. Στις 11Απριλίου οι εφημερίδες «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης και «Εμπρός» των Αθηνών δημοσιεύουν ανταποκρίσεις από το «Μέτωπο του Μαιάνδρου». Μετά την κατάληψη των Σωκίων συνεχίζεται η προέλαση των Ελληνικών στρατευμάτων προς το Νότο με μικρή αντίσταση του εχθρού. Οι Τουρκικές αρχές εγκατέλειψαν την πόλη και απήγαγαν μαζί τους 46 Έλληνες. Τις επόμενες ημέρες θα γίνει γνωστό ότι μεταξύ των 46 Ελλήνων ήταν και οι Πρόσκοποι των Σωκίων. Στις 13 Απριλίου με νέες ανταποκρίσεις οι εφημερίδες ενημερώνουν τους αναγνώστες ότι οι πρόσκοποι της Σμύρνης αποφάσισαν να διαμαρτυρηθούν στους Προσκόπους της Ευρώπης και της Αμερικής για την απαγωγή των μικρών προσκόπων. Είναι πλέον γνωστό ότι οι πρόσκοποι  απήχθησαν την παραμονή της αναχώρησης των Ιταλικών στρατευμάτων παρά τη ρητή διαβεβαίωση του Μοντεσαρίφου (τούρκου διοικητή) προς τον Ιταλό Συνταγματάρχη Κ. Φουζιόνι ότι κανείς από τους φυλακισμένους δεν θα απαχθεί. Μετά την απαγωγή, ο Κ. Φουζιόνι δήλωσε πως «δεν είναι πρώτη φορά  που μας κορόιδεψε ο  Τούρκος Διοικητής».

Όταν ο Ελληνικός Στρατός μπήκε στα Σώκια η καταστροφή είχε ολοκληρωθεί. Καταδίωξε μεν τους τσέτες, αλλά από τους 46 ομήρους διασώθηκαν ελάχιστοι με έντονα τα σημάδια των βασανιστηρίων πάνω τους. Οι υπόλοιποι σφαγιάστηκαν ή δόθηκαν δούλοι σε τούρκικες οικογένειες.

Την επόμενη ημέρα σε πρωτοσέλιδο άρθρο της η εφημερίδα εγκαλεί  τη διοίκηση των προσκόπων  για ολιγωρία και ζητά να διεθνοποιηθεί το θέμα της απαγωγής των Προσκόπων ώστε η κακουργία του Κεμάλ να γίνει γνωστή σε όλο τον κόσμο. Σε έκτακτη «Τρίτη έκδοση» της εφημερίδας γράφει ότι «δύο εκ των απαχθέντων προσκόπων ο Σταύρος Αιδαλεύς και ο Σταμάτιος Μελατσάς κατόρθωσαν να διαφύγουν και περνώντας  κολυμπώντας τον Μαίανδρο ποταμό έφθασαν στα Σώκια σήμερα. Οι πρόσκοποι αφηγούνται ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για τα μαρτύρια τα οποία υπέστησαν από τους τούρκους. Εκ των προσκόπων συνολικά  εννέα φονεύθηκαν  κατά την υποχώρηση. Τρία μέλη της Εθνικής Επιτροπής της Μικρασιατικής Αμύνης οι Ψαλτώφ, Αργυρόπουλος και Χατζηαποστόλου αναχώρησαν ακτοπλοϊκώς με το Ιταλικό ατμόπλοιο Μπαλέτο ερχόμενοι στην Αθήνα». 

Άγημα Ελλήνων Προσκόπων με την Σημαία του ΣΕΠ, σε παρέλαση στην προκυμαία της Σμύρνης (περιοχή "Σκάλα Διαβατηρίων" - Pasaportİskelesi).

Στις 17 Απριλίου η εφημερίδα δημοσιεύει την εγκύκλιο του Γενικού Εφόρου προς του Βαθμοφόρους και προσκόπους: «Πρόσκοποι η Πατρίς η οποία σας εξέθρεψε και σας μόρφωσε Προσκοπικώς σας ζητεί και πάλι σήμερα να την υπηρετήσετε. Το παρελθόν σας είναι γνωστό δια του ζηλευτού παρασήμου της Ανδρείας [1] σε ανταμοιβή των αλλεπάλληλων ηρωικών πράξεων σας και τις εκπολιτιστικής δράσης σας.

"...Με τέτοιο ένδοξο παρελθόν προσκαλείστε και πάλι σήμερα κατά τις κρίσιμες περιστάσεις στις οποίες βρίσκεται η Πατρίς όλοι οι πετροκόποι όλων των πόλεων της Μικράς Ασίας όπως αναδιοργανωθείτε συμπληρώνοντας τις ομάδες σας και αναγγέλλοντας τούτο εις το κέντρο.   Είναι καιρός έργων σιωπηλών. Έστε σοβαροί όπως πάντοτε και ταχείς εις την αντίληψη των επιβεβλημένων καθηκόντων και στην πιστή εκτέλεση αυτών. Εντός  ολίγου το προσκοπικό κέντρο θα αποστείλει προς επιθεώρηση και πληρέστερο καταρτισμό σας στρατιωτικούς εκπαιδευτές και οργανωτές του Προσκοπισμού. Το σύνθημα μας «ίτε  παίδες Ελλήνων νυν υπέρ πάντων ο αγών...».

Προσκοπική ομάδα της Ιωνίας σε εκδρομή στα περίχωρα της Σμύρνης (Η φωτογραφία είναι ευγενική παραχώρηση του Μ. Σιδερίδη στο Ιστορικό Αρχείο ΣΕΠ)

Ένας από τους προσκόπους που διασώθηκαν, ο Πάτροκλος Οικονομίδης, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του Νίκου Παραδείση «Ο Προσκοπισμός στις Αλησμόνητες Πατρίδες 1919 – 1922 Μικρά Ασία - Κωνσταντινούπολη – Θράκη» θυμάται ακόμη:

«... Πριν ξημερώσει όμως εκείνη η μέρα και προτού εισβάλουν στην πόλη μας τα στρατεύματα, οι Τούρκοι μας συγκεντρώνουν όλους στο προαύλιο των φυλακών. Προσκόπους και Έλληνες υπηκόους μας δένουν κατά τετράδες και μας βγάζουν από τις φυλακές, οδηγώντας μας προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Όταν διαβήκαμε τον Μαίανδρο ποταμό, διανυκτερεύσαμε στο χωριό Κοτσαρλή – χωριό του Αϊδινίου όπου έχει φυλάκιο ο τσέτης Εμίρογλου, ο αστυνομικός διευθυντής και ο διευθυντής των φυλακών. Την επομένη 9 Απριλίου μας παραλαμβάνουν οι τσέτες και μας προωθούν προς την Τσιάνα. Εκεί μας καθίζουν, ξεχωρίζουν όλους τους προσκόπους και επιλέγουν αρκετούς Έλληνες υπηκόους που τους εκτελούν. Εμάς τους υπόλοιπους μας προωθούν στο εσωτερικό, ενώ στη φρικτή διαδρομή μας εκτελούν όσους δεν μπορούν να περπατήσουν γρήγορα και τους δυσκόλευαν με τη βραδυπορία τους. Αυτοί πρέπει να ήταν 12 - 15 άτομα. Περνούσαμε δραματικές και εφιαλτικές ημέρες. Σκύβαμε, ζαρώναμε και τρέμαμε κάθε στιγμή που ρίχναν οι τσέτες τα μάτια τους επάνω μας. Μας έβαζαν σε κύκλο και όποιος τους χτυπούσε στο μάτι τον εκτελούσαν. Ωστόσο, από τόσο κόσμο δεν ξέρω πόσοι μείναμε. Πάντως γλυτώσαμε πολύ λίγοι. Όσους σκότωναν ή πέθαιναν από τις κακουχίες τους άφηναν άθαφτους πίσω. Η πείνα, η δίψα και ο τρόμος ήταν κάτι που δεν περιγράφεται. Ήταν φοβερό πράγμα. Από τους προσκόπους ξεχώρισα αρκετούς που τους έσφαξαν χωρίς οίκτο...».

Σε αλληλογραφία [2] μεταξύ του Γενικού Εφόρου, Λεωνίδα Πτέρη, και του Ιδρυτή του Παγκόσμιου Προσκοπισμού, Baden Powell, ο δεύτερος δηλώνει τη συμπαράσταση του στους Έλληνες προσκόπους και κοινοποιεί την αλληλογραφία στην Κοινωνία των Εθνών (σημερινό ΟΗΕ).

Απάντηση του Baden Powell σχετικά με την σφαγή των Ελλήνων Προσκόπων στα Σώκια.

Στα Σώκια σκοτώθηκαν οι Πρόσκοποι:  

1. Χρήστος Χρηστίδης (Αρχηγός), 2. Γιώργος Βενέτος, 3. Βασίλειος Γεωργιάδης, 4. Δημήτριος Καραμηνάς, 5. Θρασύβουλος Καραμηνάς, 6. Ευστράτιος Ματθαίου, 7. Δημήτριος Μελάς, 8. Γεώργιος Σαβράκης, 9. Ιωάννης Στολίδης, 10. Βασίλειος Χαραλάμπους,11. Γεώργιος Χαραλάμπους, 12. Γεώργιος Χατζημιχαήλ, 13. Κωνσταντίνος Χειμωνίδης.[3]

 Αναμνηστική φωτογραφία των Ελλήνων Προσκόπων Κάτω Παναγιάς Ιωνίας, Αγίας Παρασκευής Ιωνίας και Κρήνης (Τσεσμέ) στο κέντρο της πόλης.

*του Δρ. Χρήστου Σταθόπουλου, Προέδρου της Επιτροπής Ιστορικού Αρχείου του Σ.Ε.Π.

Σημειώσεις:

1. Αναφέρεται στο Παράσημο Στρατιωτικής  Αξίας Α΄ Τάξεως  που είχε δοθεί  πριν από λίγες μέρες στη Σημαία των προσκόπων από τον Βασιλέα Κωνσταντίνο.

2.   Η αλληλογραφία της κεντρικής Διοίκησης αλλά και των προσκόπων της Αιγύπτου και της Κωνσταντινουπόλεως με το Παγκόσμιο Προσκοπικό Γραφείο και με τον Baden Powell υπάρχει στο Ιστορικό Αρχείο του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων.

3.  Στο έγγραφο των Ελλήνων Προσκόπων της Αιγύπτου προς τον Baden Powell  αναφέρονται ονομαστικά 15 νεκροί .

Πηγές:

Νικόλαου Παραδείση «Ο Προσκοπισμός στις Αλησμόνητες Πατρίδες 1919 – 1922 , Μικρά Ασία - Κωνσταντινούπολη – Θράκη», Μικρός Ρωμιός: 2000

Μαρία Καζαντζίδου, εισαγωγή στο «Ο προσκοπισμός στην Καλαμαριά 90 Χρόνια Ιστορίας», Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού Δήμου Καλαμαριάς:1997

Έγγραφα, δημοσιεύματα, και αλληλογραφία ανήκουν στο Ιστορικό Αρχείο του Σ.Ε.Π.