Το ταξίδι αυτό δεν είναι τόσο παράδοξο καθώς μια σημαντική ομάδα Θεσσαλονικαίων Εβραίων μεταναστεύει και στην Γαλλία από το 1920 μέχρι το 1939.
Τα προβλήματα των Εβραίων της πόλης της Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν από το 1908 όταν η Οθωμανική αυτοκρατορία θέσπισε την υποχρεωτικότητα της στράτευσης και πολλαπλασιάστηκαν μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912 και την Ελληνική κυριαρχία στην Μακεδονία. Οι πολιτικές αποφάσεις των κυβερνήσεων και ιδιαίτερα του Ελευθερίου Βενιζέλου για τους Εβραίους της πόλης, η εγκατάσταση των προσφύγων της Ανατολικής Θράκης, της Μικράς Ασίας και του Πόντου στην πόλη που φέρνει νέους εργάτες και επαγγελματίες στην αγορά, η κατάργηση της αργίας του Σαββάτου και η επιβολή της χρήσης της Ελληνικής γλώσσας στα σχολεία, καθώς και η διογκούμενη αντισημιτική προπαγάνδα θα δυσκολέψουν τη ζωή των εβραίων της πόλης. Η Εβραϊκή κοινότητα της πόλης θα γνωρίσει επίσης δύο μεγάλες καταστροφές, την μεγάλη πυρκαγιά του 1917, αλλά και την πυρπόληση της συνοικίας του Κάμπελ.
Από το 1918 ξεκινά η μαζική μετανάστευση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στη Γαλλία. Περισσότεροι από 2.500 το1919 είχαν μετακινηθεί οικογενειακώς στη Γαλλία, όταν η περιοχή της Θεσσαλονίκης προσαρτήθηκε οριστικά στην Ελληνική επικράτεια. Η Ρένα Μόλχο υποστηρίζει ότι περισσότεροι από 40.000 εβραίοι είχαν εγκαταλείψει την πόλη της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1934 μετακινούμενοι σε νέες χώρες εγκατάστασης. Από αυτούς περίπου 20.000 βρέθηκαν στην Γαλλία. Στην Γαλλία βρέθηκαν κυρίως οι γαλλόφωνοι Εβραίοι καθώς εκτός των λαντίνο η γαλλική γλώσσα ήταν η πιο διαδεδομένη στη Εβραϊκή κοινότητα από τα μέσα του 17ου αιώνα (1850) και διδάσκετο σε όλα τα σχολεία ως δεύτερη γλώσσα.
Ο Προσκοπισμός στην πόλη της Θεσσαλονίκης είχε πολύ μεγάλη απήχηση στα παιδιά της Εβραϊκής κοινότητας. Το 1918 υπήρχαν 6 προσκοπικές ομάδες που δημιουργήθηκαν από το Γυμναστικό Σύλλογο της Μακαμπή και αποτελούσαν το 35% της προσκοπικής δύναμης της πόλης. Το 1923 σε εσωτερική διαμάχη η Μακαμπή διασπάται και μια σημαντική ομάδα Εβραίων που δεν ακολουθούσαν τις συντηρητικές απόψεις της Μακαμπή, μεταξύ των οποίων και Αρχηγοί προσκόπων, δημιουργεί το «Γυμναστικό Σύλλογο Ακόαχ (δύναμη)» και σχηματίζει και Προσκοπικά Τμήματα. Τα Τμήματα αυτά προήρχοντο κυρίως από παιδιά που φοιτούσαν στο γαλλόφωνο σχολείο της πόλης.
Το καταστατικό της «Ακοάχ» τονίζει τη διπλή ιδιότητα των μελών της, ως Ισραηλιτών στην καταγωγή αλλά και ως Ελλήνων πολιτών. Ανάμεσα στους σκοπούς περιλαμβανόταν «η ηθική μόρφωση, διανοητική και σωματική ανάπτυξη των μελών της με τρόπο τέτοιο ώστε να γίνουν τέλειοι πολίτες Έλληνες όσο και χρηστοί Ισραηλίτες».
«Σε αντίθεση με την Μακαμπή, η φιλοσοφία της η ομάδα μας δεν είναι σιωνιστική, είναι ουδέτερη όσον αφορά στις πεποιθήσεις της». Αυτή η διαπίστωση γίνεται σε κείμενο της Ακοάχ, που είναι γραμμένο στη Γαλλική γλώσσα και αποτελεί τις θέσεις της ομάδος «Οι Αρχηγοί πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στην ηθική ποιότητα των νέων μελών. Οι Αρχηγοί πρέπει να εισάγουν σταδιακά τη χρήση της ελληνικής γλώσσας σε κάθε δραστηριότητα. Να δώσουμε στην Ομάδα μας μια σημαντική θέση μέσα στο Σώμα των προσκόπων».
Το 1926 η δύναμη των ομάδων της Ακόαχ, αποτελείται από τρείς προσκοπικές ομάδες της 10η,την 11η και την 12η υπό τη διοίκηση του Ζακ ντε Μποττόν. Ο Ζακ Μποττόν και οι ομάδες της Ακοάχ ταξίδεψαν για κοινή κατασκήνωση μαζί με Γάλλους προσκόπους το 1932.
Στην νέα χώρα της εγκατάστασης τους στην Γαλλία, η ζωή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης δεν συνέπεσε με καλύτερες συνθήκες ζωής. Ακόμη κατά την περίοδο της εγκατάστασης των υπάρχει έντονο το πρόβλημα μεταξύ Ασκεναζίμ και Σεφαραδιτών Εβραίων στο Παρίσι. Το αντιπροσφυγικό, μεταναστευτικό κλίμα στη Γαλλία από τις αρχές του 1920 δεν είναι φιλικό για κάθε ξένο στη Γαλλία. Το1926 γίνεται η πρώτη προσπάθεια «ελέγχου» και περιορισμού της μετανάστευσης με την καθιέρωση της «ταυτότητας εργαζομένου». Το 1932 καθιερώνεται δια νόμου η προστασία του εργατικού δυναμικού. Η Κυβέρνηση Φλαντέν προχωρά σε απέλαση ανεπιθύμητων. Με νέο διάταγμα απαγορεύεται η διανυκτέρευση εκτός των ορίων της επικράτειας που αναφέρει «η ταυτότητα» και οι συνθήκες γίνονται αυστηρότερες το1938.
Σε αυτό το αντίμεταναστευτικό κλίμα αλλά και έντονα αντισημιτικό ήρθε πόλεμος. Η κατάληψη της Γαλλίας από τα γερμανικά στρατεύματα χώρισε τη χώρα στο βόρειο μέρος υπό την απόλυτη Γερμανική κατοχή και στο Νότιο μέρος τη «μη κατεχόμενη Γαλλία» υπό την πρωθυπουργία του Πιέρ Λαβάλ με πολιτική ακόμη πιο σκληρή.
Από το 1941 αρχίζει ο διωγμός τω Εβραίων στην Γαλλία αφού προηγουμένως είχε οργανωθεί η απογραφή τους με την βοήθεια της Γαλλικής Αστυνομίας.
Η αντίδραση στην μαζική μεταφορά των Γάλλων Εβραίων στα στρατόπεδα-κρεματόρια της Γερμανίας και της Πολωνίας εκδηλώθηκε με τη συμμετοχή των νέων στον αντιστασιακό αγώνα. Οι κυριότερες οργανώσεις που δημιουργήθηκαν ήταν ο Εβραϊκός Στρατός (L’Armee Juive), Η Επιτροπή Amelot, o Moi (main-doeuvre immigree) και η «Έκτη»- Ισραηλίτες πρόσκοποι της Γαλλίας.
Η «Έκτη»- Ισραηλίτες πρόσκοποι της Γαλλίας ουσιαστικά αποτέλεσε τον παράνομο βραχίονα του Σώματος των Ισραηλιτών Προσκόπων της Γαλλίας των οποίων η δράση έλαβε πολλές μορφές. Από την σωτηρία και διαφυγή των διωκόμενων Εβραίων μέχρι την ένοπλη αντίσταση στα πλαίσια της δράσης των Μακί και αργότερα μετασχηματίστηκε σε «Εβραϊκή οργάνωση Μάχης». Από τα 167 μέλη της οργάνωσης μάχης τα 61 αναφέρονται ως εκτοπισθέντες, δολοφονηθέντες, τυφεκισθέντες η θανόντες σε μάχες.
Αρκετοί Σεφαραδίτες (θεσσαλονικείς) Εβραίοι συμμετείχαν στην Γαλλική αντίσταση με κορυφαίο αντιστασιακό τον Φρέντυ Μεναχέμ που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και μετοίκησε με την οικογένεια του στη Γαλλία το 1930.Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 1939 τον βρήκε στο Σώμα Ισραηλιτών Προσκόπων, Αρχηγό της ομάδας Josua. Το 1942 σε συνεργασία με τον Αρχιεπίσκοπο του Mans θα δημιουργήσει ένα δίκτυο διάσωσης σε συνεργασία με την JEC (Καθολικοί) και τη Σπουδάζουσα Χριστιανική Νεολαία. Αρκετοί Θεσσαλονικείς Εβραίοι επίσης έγραψαν σελίδες δόξας στον αντιστασιακό αγώνα και πάρα πολλοί δεν είδαν την απελευθέρωση, καθώς συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα της φρίκης του ολοκαυτώματος.
Δυστυχώς η μη διάσωση των προσκοπικών αρχείων της Ακοάχ δεν μας βοηθά να γνωρίσουμε πόσοι από αυτούς τους γενναίους ανθρώπους είχαν γνωρίσει τα πρώτα προσκοπικά τους βήματα στις ομάδες της Ακόαχ στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Ας μείνουμε στην μισή προσκοπική ζώνη που βρέθηκε στο Άουσβιτς ως μια μικρή μαρτυρία στην μνήμη του ολοκαυτώματος.
Για το Ιστορικό Αρχείο του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων.
Δρ. Χρ. Σταθόπουλος
[1] «Ο Αφανισμός των Θεσσαλονικαίων Εβραίων της Γαλλίας 1942-1944», Ένα Kardish για τους δικούς μας Γάλλους. Γιάννης Καρατζόγλου, Εκδόσεις Επίκεντρο 2014.
[2] Η γλώσσα των Εβραίων Σεφαραδιτών της Θεσσαλονίκης
[3] « Η Ιστορία του προσκοπισμού στην Θεσσαλονίκη κατά την περίοδο 1914-1939» Χρήστος Σταθόπουλος, Έκδοση ΣΕΠ, 2019.
[4] Αρχείο Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
[5] Εφημερίδα "Μακεδονία" 5/4/1926.
[6] Ασκεναζίμ: οι Εβραίοι των βορείων χωρών της Ευρώπης που μιλούν μια γερμανική διάλεκτο.